Tegenlicht met Felix Rottenberg

In deze aflevering van Tegenlicht, uitgezonden op 23 januari 2005, keek Felix Rottenberg hoe de Nederlandse samenleving, ten tijde van de opnames van het programma, omging met moslimterrorisme. Geert Mak was één van zijn drie gesprekspartners.

Samen met hem, Kees Beekmans en Afshin Ellian onderzocht Rottenberg dit vraagstuk. Na de moord op Theo van Gogh was er sprake van een traumatisch debat over moslimextremisme, en dreigde een stevige confrontatie tussen moslims en het niet-islamitische deel van de Nederlandse samenleving. Over hoe die confrontatie te voorkomen, werd fundamenteel verschillend gedacht. Grofweg waren er twee denkrichtingen.

Ayaan Hirsi Ali en medestanders als rechtsfilosoof Afshin Ellian voelden zich persoonlijk slachtoffer van de islam, en stonden de weg van de polarisatie voor. Zij achtten de islam in zijn zuiverste vorm levensgevaarlijk en onverenigbaar met de democratie, en verwijtten de Nederlandse samenleving de krachten van het moslimextremisme te onderschatten. Omgekeerd kregen zij het verwijt dat zij met de shocktherapie die zij op de islamitische gemeenschap loslieten juist de gematigde moslims op één hoop met de fundamentalisten dreven.

Bij schrijver/publicist Geert Mak hebben zijn boeken over de geschiedenis van zijn familie, Amsterdam en over de gemeenschap van Jorwerd ervoor gezorgd dat hij zich in principe altijd zal wenden tot de weg van pacificatie. Bij het maken van het programma was In Europa zijn meest recente boek. Dat boek heeft hem echter ook geleerd dat polarisatie soms nodig is om tot een nieuwe consensus te komen. Felix Rottenberg stelde Geert Mak de vraag waar in dat spectrum hij de situatie van januari 2005 zou willen plaatsen. In zijn pamflet Gedoemd tot kwetsbaarheid, dat kort na de uitzending van Tegenlicht verscheen, gaf de schrijver overigens ook een analyse van de gebeurtenissen in Nederland in de laatste twee maanden van 2004, na de moord op filmmaker Theo van Gogh.

Om het debat tussen polarisatie of pacificatie ten principale aan de orde te stellen probeerde Felix Rottenberg in Tegenlicht beide denkrichtingen tot op het bot te ontleden aan de hand van gesprekken met Afshin Ellian en Geert Mak. Ook sprak hij met Kees Beekmans, die toen docent was aan een (zwarte) praktijkschool, publicist en auteur van het boek Eén hand kan niet klapt. Met hem toetste Rottenberg de verschillende inzichten aan de praktijk.

Redactie: Rudi Boon/Roel van Broekhoven/Henneke Hagen/Ger Wieberdink
Eindredactie: Marije Meerman/Doke Romeijn/Frank Wiering

Klikt u hier om de uitzending via de Tegenlicht website van de VPRO te bekijken.