Gedoemd tot kwetsbaarheid

Verschenen in 2005 - Hoe kunnen we deze geschiedenis ooit aan onze kleinkinderen vertellen, het verhaal over die laatste maanden van 2004? Wat zullen we ons nog herinneren? Het doorstoken lichaam in de Linnaeusstraat? De kelders die opengingen? De almaar bewegende lippen van politici en intellectuelen? De stilte in de stad? De toon, de nieuwe toon die opeens was gezet? Waar moet ik beginnen?

Op de ochtend van 2 november 2004 werd Theo van Gogh in Amsterdam door Mohammed B. vermoord. De gruwelijke daad deed het land op zijn grondvesten trillen, maar hoezeer sommige politici en journalisten in de beroering van het moment daar ook naar toe dreven, er brak géén burgeroorlog uit aan de Noordzee. De verhoudingen mogen dan verder gepolariseerd zijn, Nederland is niet afgegleden naar een stammenstrijd tussen autochtonen en allochtonen. Maar in de weken na de moord op Van Gogh was het moeilijk om de kalmte te bewaren.

In reactie op de ongenuanceerde uitspraken en het opportunistische geschetter van politici en journalisten, schreef Geert Mak Gedoemd tot kwetsbaarheid, waarin hij, ruim drie maanden na 2/11, de gemoederen tracht te sussen.

Al in de eerste zin kiest de auteur een perspectief dat gelegenheid biedt tot relativering: ‘Hoe kunnen we deze geschiedenis ooit aan onze kleinkinderen vertellen, het verhaal over die laatste maanden van 2004?’ Daarna begint Mak met het ondergraven van de stelling dat ons land in brand zou staan, ‘in oorlog’ zou zijn zelfs, zoals een journalist indertijd optekende uit de mond van de vice-premier. Nee, zegt Mak, de moord op Van Gogh was het werk van een godsdienstwaanzinnige, een ontspoorde eenling, het betekende niet de implosie van onze multi-etnische maatschappij. De opgewonden toon van veel politici en journalisten pareert Mak met koele cijfers en een lesje vaderlandse geschiedenis. Zo stelt hij dat er eind 2004 zo’n 900.000 moslims in Nederland woonden, het overgrote deel Turken en Marokkanen. ‘Van al deze Nederlandse “moslims”’, schrijft Mak, ‘zag op zijn hoogst twintig procent regelmatig een moskee van binnen. De meesten kenden de islam alleen maar uit de verte.’ Van een massale radicalisering, waar men het vaak over had, is volgens Mak geen sprake.

Waar velen vrezen dat de massale toestroom van buitenlanders een gevaar vormt voor ons veelgeroemde ‘seculiere humanisme’, stelt Mak dat het geen oplossing is om Nederland om te vormen tot een ‘culturele vesting’, omdat we aldus de complexe problemen van onze tijd reduceren tot ‘één grote binnenlandse angstfantasie’.

Gedoemd tot kwetsbaarheid is een gepassioneerd pleidooi voor redelijkheid, waarmee Mak een dam opwerpt tegen opzwepende kretologie, handel in angst en de halve waarheden die zich na 2/11 als een virus in het maatschappelijke debat verspreidden.

Gedoemd tot kwetsbaarheid bracht – niet onverwacht – een vloedgolf aan reacties op gang. In een tweede pamflet, Nagekomen flessenpost staat Mak niet alleen diverse criticasters te woord, ook dient hij slechte verstaanders van repliek. En corrigeert hij enkele onjuistheden in zijn pamflet. Hij stelt dat Nederland een rouwproces doormaakt, ‘en we moeten er allemaal aan geloven. De bloedige moord op Theo van Gogh bracht die pijn scherper aan het licht dan ooit: het geborgen Nederland van een kwart eeuw geleden is op veel plekken verleden tijd, de herkenning is weg, de voorspelbaarheid verdwenen.’ Waarna hij besluit met deze oproep: ‘Er is maar één mogelijkheid: de dynamiek van de hoop. We hebben geen alternatief.’

Columnist Sylvain Ephimenco noemde hem in Trouw een ‘doordravende populist’. En de VVD-adviseurs Luuk van Middelaar en Kees Berghuis schreven vorige week in de Volkskrant over ‘vuile insinuaties’.

Geert Mak haalt er desgevraagd zijn schouders over op: ‘Ik krijg stront over me heen, nou ja, het zij zo. Maar de opkomst van extreem-rechts is een Nederlands en Europees probleem. Ik wil een waarschuwing geven: kijk uit, dit kan tot nare situaties leiden.’

Zijn rol als pamflettist voegt een nieuwe dimensie toe aan het beschaafde imago dat de ‘nostalgicus’ van bestsellers als Hoe God verdween uit Jorwerd en De eeuw van mijn vader heeft opgebouwd: ‘Ik was heel boos. Er moest iets gezegd worden. Mijn taak is het boeken te schrijven en gedachten helpen te ordenen. Ik ben toch niets waard als ik dat niet zou doen!’ – Geert Mak in gesprek met Niek Pas van NRCHandelsblad

Paperback, 94 pagina's
Uitgeverij Atlas
ISBN: 9789045013824
Niet meer leverbaar